محاسبه افت فشار در اتصالات پلی اتیلن (زانویی، سه‌راهی): راهنمای مهندسی

محاسبه افت فشار در اتصالات پلی اتیلن (زانویی، سه‌راهی): راهنمای مهندسی

چگونه تأثیر اتصالات بر عملکرد هیدرولیکی سیستم را محاسبه کرده و از انتخاب صحیح پمپ و سایز لوله مطمئن شویم؟

در **طراحی لوله‌کشی پلی اتیلن**، محاسبه افت فشار کلی سیستم (Total Head Loss) یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای تعیین سایز بهینه لوله و انتخاب پمپ مناسب است. افت فشار کلی، مجموع افت فشار ناشی از اصطکاک در طول لوله‌های مستقیم (افت طولی) و افت فشار ناشی از عبور سیال از اتصالات و شیرآلات (افت موضعی یا Minor Loss) است.
اغلب، تمرکز اصلی بر روی افت طولی است، زیرا لوله‌های پلی اتیلن به دلیل سطح داخلی بسیار صاف، اصطکاک کمی دارند. اما نادیده گرفتن **افت فشار اتصالات پلی اتیلن**، به خصوص در سیستم‌هایی با تعداد زیادی زانویی، سه‌راهی و شیرآلات، می‌تواند منجر به خطاهای فاحش در محاسبات، انتخاب پمپ ضعیف‌تر از حد نیاز و عدم دستیابی به دبی (Flow Rate) مطلوب شود. در این راهنمای مهندسی، به روش‌های رایج محاسبه این افت فشارهای موضعی می‌پردازیم. 💧

چرا اتصالات باعث افت فشار می‌شوند؟ (فیزیک ماجرا) Turbulence

وقتی سیال (مانند آب) در یک لوله مستقیم حرکت می‌کند، جریان نسبتاً آرامی دارد. اما به محض رسیدن به یک اتصال (مانند زانویی یا سه‌راهی)، مجبور به تغییر مسیر یا تغییر سرعت می‌شود. این تغییرات ناگهانی باعث ایجاد **آشفتگی (Turbulence)** در جریان سیال می‌گردد.
انرژی لازم برای ایجاد این آشفتگی و بازگرداندن جریان به حالت آرام پس از عبور از اتصال، از انرژی (فشار) خود سیال گرفته می‌شود. به همین دلیل است که هر اتصال، مقداری از فشار سیستم را “تلف” می‌کند. میزان این اتلاف به شکل هندسی اتصال، سرعت سیال و زاویه تغییر مسیر بستگی دارد.

روش‌های محاسبه افت فشار موضعی (Minor Losses)

دو روش اصلی و رایج برای محاسبه افت فشار ناشی از اتصالات وجود دارد:

۱. روش طول معادل (Equivalent Length – $L_e/D$) 📏

در این روش، فرض می‌شود که افت فشار ناشی از یک اتصال خاص، معادل افت فشار ناشی از عبور سیال از یک “طول معادل” لوله مستقیم با همان قطر است. این طول معادل معمولاً به صورت نسبت $L_e/D$ (طول معادل تقسیم بر قطر لوله) بیان می‌شود.

فرمول محاسبه افت: ابتدا مقدار $L_e/D$ را برای اتصال مورد نظر از جداول استاندارد یا کاتالوگ سازنده پیدا می‌کنید. سپس طول معادل ($L_e$) را محاسبه کرده ($L_e = (L_e/D) \times D$) و این طول را به طول کل لوله‌های مستقیم سیستم اضافه می‌کنید. در نهایت، افت فشار کلی را با استفاده از فرمول‌های افت طولی (مانند دارسی-وایسباخ یا هیزن-ویلیامز) برای این طولِ افزایش‌یافته محاسبه می‌کنید.

مزیت: سادگی در محاسبه نهایی (فقط یک بار محاسبه افت طولی).
عیب: مقدار $L_e/D$ کمی به عدد رینولدز (Reynolds Number) و زبری نسبی وابسته است و دقت آن کمتر از روش K-Factor است.

۲. روش ضریب مقاومت (Resistance Coefficient – K-Factor) K

این روش دقیق‌تر و پرکاربردتر است. در این روش، به هر نوع اتصال یک ضریب بی‌بُعد به نام “ضریب مقاومت” یا “$K$” اختصاص داده می‌شود. این ضریب نشان می‌دهد که اتصال چقدر در برابر جریان مقاومت می‌کند.

فرمول محاسبه افت: افت فشار ($h_L$) برای هر اتصال با استفاده از فرمول زیر (که بخشی از معادله دارسی-وایسباخ است) محاسبه می‌شود:

$h_L = K \times \frac{V^2}{2g}$

که در آن:

  • $h_L$: افت فشار موضعی (بر حسب متر ستون سیال)
  • $K$: ضریب مقاومت اتصال (بی‌بُعد)
  • $V$: سرعت متوسط سیال در لوله (متر بر ثانیه)
  • $g$: شتاب گرانش (تقریباً $۹.۸۱ m/s^2$)

شما باید افت فشار را برای “تک تک” اتصالات سیستم با $K$ مربوطه محاسبه کرده و سپس همه آن‌ها را با هم و با افت فشار طولی لوله‌ها جمع کنید تا افت فشار کل به دست آید.

مزیت: دقت بالاتر، زیرا $K$ کمتر به عدد رینولدز وابسته است.
عیب: نیاز به محاسبات بیشتر (یک محاسبه برای هر اتصال).


مقادیر K تقریبی برای اتصالات رایج پلی اتیلن K Values

مقادیر دقیق $K$ (یا $L_e/D$) باید از منابع معتبر مهندسی (مانند Crane Technical Paper No. 410) یا کاتالوگ تولیدکنندگان اتصالات (مانند گروه صنعتی سپهر البرز) استخراج شود. مقادیر زیر فقط به عنوان **مثال** برای درک بهتر ارائه شده‌اند و ممکن است کمی متغیر باشند:
نوع اتصال ضریب مقاومت تقریبی (K)
زانویی ۹۰ درجه استاندارد (Butt Fusion) ۰.۳ – ۰.۵
زانویی ۴۵ درجه استاندارد (Butt Fusion) ۰.۱۵ – ۰.۲۵
سه‌راهی مساوی (جریان مستقیم – Flow Through) ۰.۱ – ۰.۲
سه‌راهی مساوی (جریان انشعابی – Branch Flow) ۰.۶ – ۱.۰
کوپلر / بوشن (Coupler) تقریباً ناچیز (کمتر از ۰.۰۵)
شیر پروانه‌ای (کاملاً باز) ۰.۲ – ۰.۴
شیر کشویی (کاملاً باز) ۰.۱ – ۰.۲

*توجه: مقادیر K برای اتصالات الکتروفیوژن ممکن است کمی متفاوت از بات فیوژن باشد.*


نتیجه‌گیری: دقت در جزئیات، ضامن عملکرد سیستم 🎯

اگرچه سطح صاف لوله‌ها و اتصالات پلی اتیلن، افت فشار کلی را نسبت به سیستم‌های فلزی کاهش می‌دهد، اما نادیده گرفتن افت فشارهای موضعی، به خصوص در سیستم‌های پیچیده با تعداد اتصالات زیاد یا سرعت جریان بالا، یک خطای مهندسی است. محاسبه دقیق **افت فشار زانویی پلی اتیلن** و سایر اتصالات با استفاده از روش K-Factor یا طول معادل، تضمین می‌کند که پمپ شما به درستی انتخاب شده و سیستم شما با حداکثر راندمان و دبی طراحی شده کار خواهد کرد. 📈

طراحی دقیق، نیازمند داده‌های دقیق است. گروه صنعتی سپهر البرز، ارائه‌دهنده اطلاعات فنی و ضرایب افت فشار برای اتصالات تولیدی خود.

برای دریافت کاتالوگ‌های فنی و مشاوره در زمینه محاسبات هیدرولیکی سیستم‌های لوله‌کشی پلی اتیلن، با واحد مهندسی ما تماس بگیرید. 📐

More Articles & Posts